güney amerika ne demek?

Güney Amerika, Amerika'nın güneyinde bulunan bir kıta.¹ Güney Yarımküre'de bulunmasına rağmen topraklarının küçük bir kısmı Kuzey Yarımküre'de yer almaktadır.² Büyük Okyanus'un doğusunda, Atlas Okyanusu'nun batısında, Kuzey Amerika'nın güneyinde ve Antarktika'nın kuzeyinde bulunur.³ Güney Amerika, 17.840.000 km karelik bir yüzölçümüne sahiptir.⁴ Dünya yüzeyinin yaklaşık olarak %3,5'ini kaplamaktadır.⁵ 2005 yılına göre nüfusu 371.000.000'dan fazladır. Güney Amerika kıtalar arası yüzölçümü sıralamasında dördüncü ve nüfusta beşincidir.

Coğrafya

Güney Amerika’nın aynı zamanda en büyük turist kaynaklarından biri olan coğrafi yapısı, kıtanın iklim özelliklerinin etkisiyle oluşan Amazon Ormanları’nı, Şili boyunca uzanan And Dağları’nı, dünyanın en kurak sıcak çölü olma özelliğini taşıyan Atakama Çölü’nü ve Brezilya’nın kuzeyinden akan Amazon Nehri’ni⁶ kapsamaktadır.

Bugüne kadar mümkün olan en iyi şekilde korunarak gelmiş antik şehirlerden biri olan Machu Picchu da Güney Amerika’da yer almaktadır.

Tarihi

Güney Amerika'da MÖ 16.500'e kadar dayanan bir insan varlığının bulunduğu arkeolojik kazılarla doğrulanmıştır. Amazon Ormanları'nda ise MÖ 10.000'de kalıcı bir nüfusun bulunduğu düşünülmektedir. Bu nüfusun avcılık, toplayıcılık ve tarımla uğraştığına dair kanıtlar bulunmuştur. Norte Chico, Canari, Chibca, Muisca, Chachapoya, Chavin, Moche, İnka, Aravak ve Karib gibi topluluklar⁷ bölgenin keşfedilmesine kadar çeşitli medeniyetler kurmuştur.

İspanya ve Portekiz’in yaptığı keşiflerle bölgede yayılmaya başlamasının ardından bu medeniyetler zamanla yok olmuştur. 1500’den itibaren Orta Amerika ve Kolombiya’da İspanya’nın, Brezilya’da ise Portekiz’in kontrolünde sömürge yönetimleri kurulmuştur. 1615’ten sonra İngiltere, Fransa ve Hollanda da Guyanalar’a yerleşmeye başlamış, böylece kıta neredeyse tamamen sömürge haline getirilmiştir.

1808’den itibaren Simon Bolivar’ın liderliğinde bir araya gelmeye başlayan yurtseverler, Güney Amerika’daki ülkelerin bağımsızlığını sağlamak amacıyla İspanya’ya karşı büyük bir savaş başlatmışlardır. 25 yıllık bir mücadelenin ardından İspanya ve Portekiz’in bölgeden çekilmesiyle sonuçlanan savaş, yerini bağımsızlığını ilan eden ülkeler arasındaki rekabete bırakmıştır. 1870’e kadar kıta içerisinde devam eden çatışmalar, Güney Amerika’nın büyük ölçüde bölünmesine neden olmuştur.

I. Dünya Savaşı ve II. Dünya Savaşı’na askeri anlamda katılım gösteren tek Güney Amerika ülkesi olan Brezilya, Birleşik Krallık ve Fransa’nın deniz kuvvetlerine destek göndermiştir.

ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki artan rekabetin etkisiyle başlayan Soğuk Savaş, Güney Amerika’yı şiddetli bir şekilde etkilemiştir. Kolombiya ve Peru başta olmak üzere birçok ülkede iktidarı ele geçirmek amacıyla hareket eden isyancı gruplar ortaya çıkmıştır. Arjantin ve Birleşik Krallık arasında gerçekleşen Falkland Savaşı da Soğuk Savaş sırasında kıtada gerçekleşen büyük olaylar arasında yer almaktadır.

1990’larla birlikte Soğuk Savaş’ın etkileri azalmaya başlamış, kıta çapında bir demokratikleşme hareketi başlamıştır. 2000’den bu yana yaşanan kayda değer gelişmeler arasında bazı ülkelerde dış borçların artması üzerine ortaya çıkan ekonomik krizler ve sol eğilimli iktidarların güç kazanması yer almaktadır.

Ülkeler

Ülke	Yüzölçümü (km²)	Nüfus (2002)	Nüfus yoğunluğu (km² başına)
Arjantin	2,766,890	37,812,817	14
Bolivya	1,098,580	8,445,134	7.7
Brezilya	8,511,965	176,029,560	21
Şili	756,950	16,800,000	20
Kolombiya	1,138,910	41,008,227	36
Ekvador	283,560	13,447,494	47
Fransız Guyanası	91,000	182,333	2.0
Guyana	214,970	698,209	3.2

Paraguay	406,750	5,884,491	14
Peru	1,285,220	27,949,639	22
Surinam	163,270	436,494	2.7

Uruguay	176,220	3,386,575	19
Venezuela	912,050	24,287,670	27
Toplam	17,806,335	235,006	24.4